ይህ የዲጂታል ደህንነት መምሪያ እንዴት የእጅ ስልክን፣ ኮምፒዩተርን፣ኢንተርኔትን፣ እና ኢ-ሜይልን ደህንነቱ በተጠበቀ መልኩ መጠቀም እንዳለብን ያብራራል።ይህ መምሪያ የተዘጋጀው በኢትዮጵያ ለሚገኙ የሰብአዊ መብት ተከራካሪዎች እና ለጋዜጠኞች ነው።

ማዉጫ

1. ኮፕፒተሬ አደጋ ላይ ነው? 3

2. ኮምፒተሬን ከማልዌር እንዴት እጠብቃለሁ? 4

2.1 የፊሺንግ ጥቃት 6

3. በኮምፒተሬ ላይ ሚስጥራዊነት ያለው መረጃ እንዴት መጠበቅ እችላለሁ? 8

4. BitLockerን ተጠቅሜ እንዴት ኮምፒተሬን ኢንክሪፐት ማረግ እችላለሁ? 9

5. VeraCryptን ተጠቅሜ እንዴት ኮምፒተሬን ኢንክሪፕት ማረግ እችላለሁ? 16

6. መሰረታዊ የስማርትፎን ደህንነት ማቀናበሪያ 27

6.1 ደህንነቱ የተጠበቀ መልእክት እና የጥሪ ትግበራዎች 28

6.2 ስልክን ኢንክሪፕት ማድረጊያ መንገድ 29

6.3 የሰርከም ቬንሽን መሳሪያዎች 30

6.4 DuckDuckGo ምንድነው 30

6.5 ለደህንነት ካሜራ – ካሜራ V 31

7. ደህንነቱ የተጠበቀ የ EMAIL ግንኙነት 31

7.1 ባለ ሁለት የአረጋጋጭ ማረጋገጫ (2fa) ያዋቅሩ- 32

7.2 Riseup ራየዝ አፕ 33

7.3 Tutanota Mail ቱታኖታ ሜል 33

7.4 ProtonMail – ፕሮቶን ሜል 33

8. WIFI ስትጠቀሙ እንዴት ደህንነትዎን መጠበቅ እንደሚችሉ። 34

Digital Security Guideline For HRCo 03
1 እንዴት የኮምፒውተር ደህንነት ይጠበቃል?

ለሰብዓዊ መብት አራማጆች ኮምፒውተራቸውን በአስተማማኝ እና
ደህንነቱን እንዲጠብቁ በከፍተኛ ይመከራሉ። የሰብዓዊ መብት አራማጆችንና አደጋ ላይ የሚጥሉ ብዙ የኮምፒውተር ጥቃቶች አሉ። እነዚህን ጥቃቶች
መቀነስ ለሰብዓዊ መብት ተሟጋቾች የተሻለ ደህንነትን ይፈጥራል። ምን
አይነት ጥቃቶች ናቸው? ለምንድንነው የሰብዓዊ መብት ተሟጋቾቻችን በነዚህ ጥቃቶች ምክንያት አደጋ ላይ የሚወድቁት?

• Malware(Malicious software)፡ ይህ ኮምፒውተሮቻችን ውስጥ እንዳሉት ማንኛውም ፕሮግራም ወይም ሶፋትዌሮች ናቸው። ሆኖም ግን ፕሮግራሙ የተዘጋጀው የኮምፒውተራችንን አሰራር ለመለወጥ
ነው። ይህ ፕሮግራም እራሱን በራሱ ያንቀሳቅሳል እናም በሂደት ኮምፒውተራችንን ደህንነት ይጎዳል። Malware ሌሎች የኮምፒውተር ጥቃቶች እንደ virus,worm,spyware,trojan እና የመሳሰሉትን ያጠቃልላል።
• Malware ለምንድንነው በኢትዮጵያ የሰብዓዊ መብት ተሟጋቾች ትልቁ ፋርሃት የሆነ?

መሠረቱ ካናዳ የሆነው Citizenlab የተሰኘው ትምህርታዊ የጥናትና ምርምር ላቦራቶሪ የጥናት ትኩረቱን በዲጂታል ጥቃት ላይ ያደረገውና በ2015 ባቀረበው ሪፖርት የኢትዮጵያን መንግስት ስፓይዌርን እንደዋነኛ ተጠቃሚ ጠቅሷታል። ተቋሙ በለቀቀው መረጃ መሰረቱን በጣልያን ባደረገው የሀኪንግ ቡድን (hacking team) ለኢትዮጵያ መንግስት የስፓይዌር ሶፍትዌር እየሸጠ እንደ ነበር አስታውቋል። ሪፖርቱ እንደጠቀሰው የኢትዮጵያ መንግሥት ሶፍትዌሮቹን ውጭ ሀገር የሚኖሩ የተቃውሞ ድምጾችንና ትችቶችን ለማፈንና ተቃዋሚዎችን ለመሰለለት ተጠቅሞባቸዋል።

04 Digital Security Guideline For HRCo
2 እንዴት ኮምፒዩተርህን ከማልዌር ይጠብቃሉ?

የኮምፒውተር በርባሪዎች ወደ ኮምፒውተራችን ማልዌር እንድንጭን ማድረጊያ ቁጥርዬለሽ ማታለያ ዘዴዎችን ይጠቀማሉ። ብዙ የማልዌር አይነቶች አሉ፡:

ቫይረስ ትሮጃን ስፓይዌር ዎርም ራንሶምዎርም
Virus Trojan Spyware Worm Ransomware
እነዚህ ሁሉ ማልዌሮች ኢሜይል፣ን የጽሑፍ መልክትን፣ የዩሲቢ ሚሞሪዎችንና አጥቂ (malicious) ዌብፔጆችን በኮምፒውተራችን ለመስፋፋት እንዲሁም ለማጥቃት ይጠቀሙበታል። ኮምፒውተራችንን ከማልዌር ለመከላከል የምንከተላቸው ነጥቦች፡

• ኮምፒውተርህ ላይ የዊንዶውስ ኦፕሬቲንግ ሲስተም ተጠቃሚ ከሆንክ ዊንዶ ዲፌንደር ክፍት መሆኑንና እንደጊዜው የተሻሻለ መሆኒን አረጋግጥ። ለበለጠ የደህንነት ልምምድ ስርአት ስቴቶስኮፕ የሚባለውን ሶፍትዌር በዊንዶህ ወይም በማክ ኮምፒውተርህ ተጠቀም።
• ስቴቶስኮፕ ለዊንዶህ ወይም ለማክህ አውርደው።

ስቴቶስኮፕን ለመጠቀም የሚረዱ ቅደምተከተሎች፡ ከላይ የተጠቀሰውን ሊንክ በመጫን ሶፍትዌሩን በማውረድ
ከጫንከው በኋላ አስጀምረው። ሶፍትዌሩ ወድያውኑ ስለመሳሪያው ያለውን መረጃ በማሰባሰብ ውጤቱን ያሳይሃል።

ምሥል 1.1 የስቴቶስኮፕ ውጤት

Digital Security Guideline For HRCo

ከላይ ያለው የስቴቶስኮፑ ውጤት እንደሚያሳየው፣ ሲስተሙ እንደጊዜው የተሻሻለ (up to date)፤ ፋየርዎሉ እንደሚሰራ፡ ዲሰክ እንክሪፕሽን እንደሚሰራ፡ ስክሪንሎክ እንደሚሰራ፡ የአዉቶሚክ ሲስተም አፕዴት
እንደሚሰራና የሪሞት ሎግኢኑ ከስራ ውጭ መሆኑን ያሳያል። ከላይ ከውጤቱ መመልከት እንደተቻለው ኮምፒውተሩ አስፈላጊውን የደህንነት ስርዓት አለው።

ሲስተሙ ጌዜውን የዋጀ ማረግ (System Up to date) ፤ ኮምፒውተርህ ሲስተሙ በቅርብ ጊዜ አፕዴት የተደረገ መሆኑንና አውቶማቲክ አፕዴት ማድረግ መቻሉን አረጋግጡ። ይህንን ስርዓት ለማግኘት፡ Start Menu ተጫነው (በመፈለጊያ ሳጥን ውሰጥ windows updates ብለው ይፃፉ (ከውጤቱ windows update
የሚለውን ይጫኑ (በግራ በኩል change settings የሚለውን ይጫኑ (important updates ከሚለው ስር update automatically የሚለውን ይጫኑ።

ፋየርዎል፤ አላስፈላጊ ፕሮግራሞች እና አጥቂ ሶፍትዌሮችን ወደ ኮምፒውተራችን እንዳይገቡ ይከላከላል። ፋየርዎልን ማሰራት የኮምፒውተሮን ደህንነት ይጨምራል።
የሚከተሉት ነጥቦች ፋየርዎልን ለማሰራት የሚጠቅሙ ናቸው።

በዊንዶውስ መፈለጊያ ሰንጠረዥ ውሰጥ firewall ብለው ይፃፉ windows defender firewall የሚለውን ይጫኑ የዲያሎግ ሳጥን ሲመጣ (turn window Defender Firewall On or Off የሚለውን ይጫኑ። ከታች በምሥል 1.2 ያለውን ይመልከቱ።

ምሥል 1.2 የዊንዶውስ ድፌንደር ፍየርዎል

Digital Security Guideline For HRCo

ከሰተማይዝ ዊንዶውስ ከሚለው ሰንጠረዥ ‘ turn on windows defender firewall ‘ የሚለውን ይጫኑ። ምሥል 1.3 ተመልከት

ምሥል 1.3 ዊንዶው ዲፌንደር
ይህ ስርዓት ዊንዶው ሲስተምህ በየጊዜዉ የተሻሻለ እስከ ሆነ ድረስ ኮምፒውተርህን ከማልዌር ጥቃት ይከላከላል።

2.1 የፊሺንግ ጥቃት
የማህበረሰባዊ ምህንድስና ጥቃት ነው። በአብዛኛው የግለሰቦችን በጣም ወሳኝ ሁነቶችን ለመስረቅ
ይጠቀሙበታል ይህም የአንድን የኦንላይን እንቅሰቃሴዎችንና የተጠቃሚን መረጃዎች ይጨምራል።
እንዴት ነው የሚሰራው? ይህ የፊሺንግ ጥቃት ብዙውን ጊዜ የሚሰራው ህጋዊነት ያለውን ድርጅት በማስመሰል ግላዊ መረጃዎችንና ሌሎች የሎግ-ኢን መረጃዎችን ለማጥቃት ወይም ለመስረቅ ይጠቀሙበታል። አንድ ጥናት እና መርምር እንደሚያሳየው ከኢትዮጵያ ህዝብ 5% የሚያክለው የፌስቡክ ተጠቃሚ ናቸዉ ይህ ማለት
በሚሊዮን የሚቆጠሩ ኢትዮጵያውያን እጅግ ስሱና ወሳኝ የግለሰብ መረጃመረጃዎችን ኢንተርኔት ላይ
አስቀምጠዋል፤ አነዚህን ስሱ የግለሰብ መረጃዎችን ፌሰቡክ የሚመስሉ ድረ ገፆችን በመገንባት ተጠቃሚዎችን በማሳሳት የግለሰቦችን መረጃ አደጋ ላየ ሊወድቅ ይችላል።

Digital Security Guideline For HRCo 07

ስዕል 1.4 የተሳሳተ የፌስቡክ ገፅ (ምንጭ የኢነተርኔት መረብ) ከላይ በስዕል 1.4 ላይ እነዳየነዉ ሀከሮች ከ ጋር ፍፁም ተመሳሳይ የሆነ የመግብያ ገፅ (log in page) ይፈጥራሉ ገፁም ትክክለኛውን የፌስቡክ ገፅ የስመስሉታል፤ ነግር ግን አድራሻውን በመቀየር ተጠቃሚውን እንዲሳሳት ያረጉታል። በምስሉ እንደምንረዳው አጥቂዎቹ ከwww.facebook.com አድራሻ “B” ፊደልን ወደ “L” ይቀይሯታል፤ ከዚያም URL www.facelook.com. ይሆና ማለት ነዉ፡፡

አኛም በዚህ የተሳሳተ የመግብያ ገፅ መረጃዎቻችንን ካስገባን መዝባሪዎቹ የግል መልዕክቶቻችንን፣ ፎቶዎችን ጨምሮ ሙሉ መረጃዎቻችንን ያገኛሉ ማለት ነው።

ስለዚህ በመግብያ ገፁ ቦታ ላይ ስም እና ሚስጥር ቁጥራችንን ከማስገባታኝ በፊት የURL ትክክለኛ ፊደሎችን መያዙን ማረጋገጥ ይኖርብናል፡፡

08 Digital Security Guideline For HRCo
3 በኮምፒተርዎ ላይ ሚስጥራዊነት ያለው መረጃ እንዴት መጠበቅ እንደሚቻል ብዙዎቻችን እጅግ ሚስጥራዊ እና አስፈላጊ የሆኑ ሰነዶቻችንን እዳይሰረቁ ሊከላለከሉልን የሚችሉ ምንም አይነት መንገዶችን ሳንጠቀም እተወዋለን፡፡
በሌላ በኩል ደግሞ በWindow ላይ የይለፍ ቃል ማስቀመጣችን ዶክመንቶቻችንን የሚጠብቅልን ይመሰለናል፡፡ በእርግጥ በ Windows ላይ
የይለፍ ቃል ማስቀመጥ ካለማስቀመጥ የተሸለ ነዉ፡፡ ነገር ግን የዚያን ያህል አስተማማኝ አይደለም፡፡ መረጃዎቻችን እና ሰነዶቻችንን በሌላ አካል ለመገኘት
ፍፁም ከባድ እዲሆኑ encryption ከሚባል ቃል ጋር መተዋወቅ ይኖርብናል፡፡
Encryption (ኢንክሪፕሽን): አንድ የሰነዳዊ መረጃ decrypt አድርጎ መረጃዉን ለመክፈት የሚያስችል የሚስጥር ቁልፉ ካለዉ አካል ዉጪ እነዳይከፈት ማድረግያ ሒሳባዊና የተቀነባበረ ሂደት ነዉ፡፡ ሁለት እይነት የ encryption መንገዶች አሉ፡-

Data in transit encryption:
ዳታ ኢን ትራሲት ኢንክሪፕሽን ማለት በእንቅስቃሴ ላይ ያለን ዳታ ኢንክሪፕት ማረግ ማለት ነው። ለምሳሌ በኢንተርኔት ግንኑነታችን የምናስተላልፈው መረጃ ሶስተኛ ወገን ሊያገነው በማየችል መንገድ መሆን አለበት፤ ስለዚህም ሁሌም በኢንተርኔ የምናደርገው ግንኙነት ደህንነቱ የተጠበቀ እንዲሆን የተለያዬ የደህንነት ፕሮቶኮሎች
ለምሳሌ HTTPS, TLS, SSL ኢንተርኔታችን ሊቦረው ይገባል።

Data at rest encryption:
Data at rest የሚባለው የEncryption መንገድ በhard drive, laptop memory stick እና ወዘተ ላይ የሚጫን ሲሆን የኢንተርኔት ተጠቃሚዎች ብዛት ከ 15 በመቶ በታች በሆነባት ኢትዮጵያ ውስጥ ብዙ ሰዎች መረጃዎቻቸውን በሚሞሪ ላይ ማከማቸት ይመርጣሉ። በተመሳሳይ ጊዜ ሰዎች እንቅስቃሴ-አልባ ውሂባቸውን ከስርቆት ወይም  ከጠላፊዎች እንዴት እንደሚከላከሉ አያውቁም፡፡ በሚሞሪ ወይም ዳታ አት ሬስት ላይ ያሉ መረጃዎችን ከጥቃት ለመከላከል ኢንክሪፕሽን መጠቀም ጥሩ አማራጭ ነው። ከሚጠቀሙበት መሳሪያ ላይ የፉል ዲስክ ኢንክሪፕሽንን ስራ ማስጀመር በውስጡ ያስቀመጡት ማንኛውም መረጃ ከመሰረቅ የታደጋል። የኢትዮጵያ ፖሊስ የሰብአዊ መብት ተሟጋቾች ለመክሰስ ኮምፒተራቸው፣ ፈላሽ ዲስክ ላይ ያሉ መረጃዎችን እንደማስረጃነት ተጠቅሟል። የሙሉ ዲስክ ኢንክሪፕሽን መረጃዎን ከስርቆት ይከላከላል።

ኢንክሪፕሽንን በሶስት መንገዶች መጠቀም ይችላሉ፡-

ሙሉ ዲስክ ምስጠራ: በመሳሪዯዎ ላይ ያስቀመጡትን ሁሉንም መረጃ አንክሪፕት ዯረጋል፤ ድራይቭ ኢንክሪፕሽን (Encryption): ስሱ መረጃዎችን ያስቀመጡበትን የተወሰነ ድራይቭ ኢንክሪፕት ለማድረግ ሲፈልጉ።

ፋይል ኢንክሪፕሽን በመሣሪያዎ ላይ የተወሰነ ፋይል ለማመስጠር ተጠቅሞበታል።

4 በመሣሪያዎ ላይ የተወሰነ ፋይል ለማመስጠር ተጠቅሞበታል።
በዚህ መመሪያ ውስጥ በዊንዶውስ ኦፕሬቲንግ ሲስተም ላይ ቢት (Bitlocker ) ሎከርከርን እንዴት ማስጀመር እንደሚችሉ ያያሉ ፡፡ ይህ አካሄድ ሙሉውን ኮምፒተር ኢንክሪፕትድ አንዲሆን ያደርገዋል።

ማሳሰቢያ፡-Bitlockerን ለመጠቀም አማራጭ ማግኘት ካልቻሉ የዊንዶውስ ቅጂዎን እንዲያሻሽሉ (Update) እንመክራለን ፡፡ Bitlocker ከ WINDOWS 10 PRO ጋር ብቻ ነው የሚመጣው። የማሻሻያ ወጪው ብዙውን ጊዜ ወደ 50 የአሜሪካ ዶላር አካባቢ ነው ፣ ይህንን እንዲያደርግ የሚመከር እና እንደ
ሃሌል BitLocker ያሉ ቦታዎችን ላለመጠቀም ይመከራል። ማሻሻል ካልቻሉ በዊንዶውስ ውስጥ ለሙሉ የዲስክ ምስጠራ ምስጠራ የቅርብ ጊዜውን ስሪት ወይም የ “Viracrypt” ኢንክሪፕት የተደረገ ፋይል መያዣ “ን ይመልከቱ። “የተመሰጠሩ የፋይሎች መያዣዎች” እንደአዲስ ድራይቭ ናቸው ፣ ለምሳሌ ቲ:
ድራይቭ። ወደእሱ የሚንቀሳቀሱበት ማንኛውም ነገር በይለፍ ቃል የተጠበቀ ነው እናም በ “Viracrypt” ውስጥ “ኢንክሪፕት የተደረገ ፋይል መያዣ” ን ከከፈቱ በኋላ ብቻ ይታያል ፡፡ “የተመሰጠረ ፋይል ፋይል” ማንኛውንም ነገር ፣ የ mp3 ፋይልን እንኳን ለመምሰል ሊሰራ ይችላል ፡፡ ይህንን ፋይል በ
Veracrypt ውስጥ ሲከፍቱ እና የይለፍ ቃል ሲያቀርቡ ብቻ ወደ ሚያስተላል youቸው ፋይሎች የሚወስዱት ፋይል ይታያል ፡፡

10 Digital Security Guideline For HRCo

ወደ የቁጥጥር ፓነል Control Panel ይሂዱ → System and Security የሚለውን ይምረጡ → Bit Locker Drive Encryption ይንኩ፡

1. BitLocker Drive encryption ስር Turn ON BitLocker የሚለውን በመንካት ያስጀምሩ።

Digital Security Guideline For HRCo 11

2. BitLockerን ከከፈቱ በኋላ ዊንዶውስ ሲጀመር ድራይቭዎን እንዴት እንደሚከፍቱ አማራጭ ያገኛሉ ፡፡ ኮምፒተርዎን ለመጀመር የዩኤስቢ ፍላሽ ዲስክን ከመረጡ የዩኤስቢ ፍላሽ ዲስኩ ሁልጊዜ ከእርስዎ ጋር መሆን አለበት። የዩኤስቢ ፍላሽ ከጠፋብዎ የኮምፒተርዎን መዳረሻ ሊያጡ ይችላሉ ፡፡

የይለፍ ቃልን ለመጠቀም ከፈለጉ በቀላሉ ሊያስታውሱት የሚችሉት ፊደሎች ፣ ቁጥሮች እና ልዩ ምልክቶች ጥምረት የሆነ ጠንካራ የይለፍ ቃል መጠቀም ያስፈልግዎታል። ለዚህ መመሪያ የይለፍ ቃል አማራጭን እንጠቀማለን-

3. በዚህ ከስር ባለው ሳጥን ውስጥ የይለፍ ቃልዎን ያስገቡ

12 Digital Security Guideline For HRCo

«Next» የሚለውን ቁልፍ ከተጫኑ በኋላ የመልሶ ማግኛ ቁልፍዎን ለማስቀመጥ አማራጮች ይሰጥዎታል።
የይለፍ ቃልዎ ቢጠፋቦት ይህ መልሶ ማግኛ ቁልፍ መራጃዎን ዳግም ለማግኘት የረዳዎታል። የመልሶ ማግኛ
ቁልፎችዎን በፍላሽ ሚሞሪ ላይ ማስቀመጥ ይችላሉ ፣ ማተም ይችላሉ ወይም በ Microsoft መለያዎ ላይ
እንዲያስቀምጡት ያደርግዎታል ፡፡ “ወደ ዩኤስቢ ፍላሽ አስቀምጥ”ን ከመረጡ፤ የዩኤስቢ ፍላሽ ሚሞሪው
ኮምፒተሩ ላይ መሰካቱን ያረጋግጡ። የመለሶ ማግኛ ቁልፎ ከጠፋብዎት ወይም ከተሰረቀቦት ኮምፒተርዎ
ሊበረበር ይችላል።

ለዚህ መመሪያ የመልሶ ማግኛ ቁልፉን በ Microsoft መለያ ላይ እናስቀምጣለን። ይህ አማራጭ የመልሶ ማግኛ ቁልፍ በአካል ከመሰረቅ ይከላከላል ፡፡

4. ምን ያህል መጠን ኢንክሪፕት እንደሚነዱ ይምረጡ- Encrypt used disk space only is fast and
recommendable for new computers. የሚለው አማራጭ የሚመከር ሲሆን፤ በፍላጎትዎ እና
በሁኔታዎች ላይ ተመርኩዘው መምረጥ የችላሉ፡፡ ለዚህ መመሪያ ጥቅም ላይ የዋለውን የዲስክ ቦታ ብቻ ኢንክሪፕት እናረጋለን፡፡

Digital Security Guideline For HRCo 13

5. ኢንክሪፕሽን ለመጠቀም አይነት ይምረጡ- ለዚህ መመሪያ አዲስ ምስጠራን እንጠቀማለን ፡፡ ያስተውሉ፣ ይህ አማራጭ በዊንዶውስ 10 እና ከዚያ በላይ ላይ ብቻ ጥቅም ላይ ይውላል፡፡

14 Digital Security Guideline For HRCo

6. ‹Bit Bit-Locker System Check› የሚል አመልካች ሳጥን ላይ ምልክት ያድርጉ ፡፡

ይህ አማራጭ መሣሪያውን ከማመስጠርዎ በፊት BitLocker የመልሶ ማግኛ እና ምስጠራ ቁልፎችን በትክክል ማንበቡን ያረጋግጣል – ድራይቭን ማመስጠር ለማስጀመር ኮምፒተርዎን እንደገና ያስጀምሩ።

7. የ BitLocker ሳጥን እንደገና ሲጀመር ድራይቭን ለመክፈት የምስጠራውን የይለፍ ቃል እንዲያስገቡ
ይከፋታል ፡፡ የይለፍ ቃልዎን ከረሱ ካስቀመጡበት የመልሶ ማግኛ ቁልፍ ማግኘት ያስፈልግዎታል። በዚህ መመሪያ ውስጥ ፣ በ Microsoft መለያ ላይ የመልሶ ማግኛ ቁልፍን አስቀምጠናል ፡፡

Digital Security Guideline For HRCo 15

8. የኢንክሪፕሽን ሂደት ሲጠናቀቅ ፋይል ኤክስፕሎረሩን ሲከፍቱ የኢንክርፕሽን ምልክት የሆነውን የቁልፍ
ምልክት ያያሉ –

16 Digital Security Guideline For HRCo
5 VeraCryptን ተጠቅመን እንዴት
ኮምፒተራችንን ኢንክሪፕት ማድረግ
እንችላለን።
ሃርድ ደራየቮን፤ ፈይሎንና ሌሎች ሰነዶችን ኢንክሪፕት ለማረግ ሌላቸው ቀላል መንገድ ቬራ ክሬፐት (VeraCrypt) የተባለ ለተጠቃሚዎች ክፍት የሆነናና በነፃ የሚገኘውን ሶፍትዌር መጠቀም ነው። ቬራ ክሪፕት የተሰኘው ሶፍትዌር ጠንካራ ቁልፍ በመጠቀም ማንኛውንም ዳታ ከስርቆት ይከላከላል። ከዛም
በተጨማሪ መደበኛ ኢንክሪፕሽን (standard encrypted volumes) እና
የተደበቀ ኢንክሪፕሽን (hidden volumes) የተሰኘ ዳታን መደበቂያ ዘዴ
የጠቀማል። ኢንክሪፐት ያረጉትን ዳታ ቁልፍ አንዲከፍቱ ቢገደዱ የተደበቀው ኢንክሪፕሽን (hidden volumes) አይገኝም።

VeraCrypt ለመጫን?
1. በመጀመሪያ ወደ https://www.veracrypt.fr/ ድርጣቢያ ይሂዱ
ወይም እዚህ ይጫኑ።
• ሶፍትዌሩን ከማውረድዎ በፊት ለኦፕሬቲንግ ሲስተምዎ
የሚሆን ሶፍትዌር መምረጥዎትን ያረጋግጡ፡፡ ማይክሮሶፍት
በእኛ አውድ ውስጥ ብዙ ተጠቃሚ እንደመሆኑ መጠን እኛ ለዚህ መመሪያ ዓላማ የዊንዶውስ
የቪራካሪፕት ሶፍትዌርን እንጠቀማለን ፡፡
• የማክ ኦትሬንስንስ ሲስተም የሚጠቀሙ ከሆነ VeraCryptን ለማውረድ ይህንን አገናኝ
ይጠቀሙ link፡፡
• ለሊኑክስ ኦሬቲንግ ሲስተም እዚህ ያውርዱት here
2. VeraCryptን ለማስጀመር በዊንዶውስ ማስጀመሪያ አማራጭ ላይ Veracrypt.exeን ሁለቲ ይንኩ።
ለመመሪያው ቀዩን አራት ማእዘን ይከተሉ ፡፡
3. ቬራ ክሪፐት ከተከፈተ በኋላ ቮሊውም ፍጠር (Create Volume) የሚለውን የጫኑ።

4. የቬራ ክሪፕት ሳጥን መፍጠሪያ መስኮት ይመጣል። በዚህኛው ደረጃ የቬራ ክሪፐት ቮሊውም ሳጥን የት
መፍጠር እንደሚፈልጉ ይመርጣሉ። ይህ ደረጃ ሶስት አማራጮች አሉት ፡፡
4.1 የቬራ ክሪፕት ቮሊውም ሳጥንን ፋይል ውስጥ ማኖር ይቻላል። ለዚህ መመሪያ ቬራ ክሪፕት
ቮሊውም ፍጠር የሚለውን አማራች እንወስዳለን።
4.2 የፓርቲሽን ድራይቭ ኤክስተርናል ሃርድ ዲስክን ወይም ፈላሽ ዲስክን ኢንክሪፕት ለማረግ።
4.3 የስርዓት ክፋይን ኢንክሪፕት ለማረግ። ይክ ምርጫ ሙሉ ሲስተሙን ወይም ስርአቱን ኢንክሪፕት
ያደርጋል። ከቢት ሎክር ጋር ተመሳሳይ ነው።

18 Digital Security Guideline For HRCo

5. የቬራ ክሪፕት መፍጠሪያ መስኮት የሚፈልጉትን የቮሊውም አይነት፤ መደበኛ ቬራ ክሪፐት ቮሊውምበ (ይህ
ምርጫ ዲፎልት ነው) ወይም የተደበቀ ቬራ ክሪፕት ቮሊውም እንዲመርጡ ያረግዎታል።
• ለዚህ መመሪያ መደበኛ ቬራ ክሪፐት ቮሊውምን እንጠቀማለን፡፡
• ድብቅ ቬራ ክሪፕት ቮሊውም በመደበኛ ቬራ ክሪፐት ቮሊውም ውስጥ የተደበቀ ፋይል ማስቀመጫ
ሳጥን እንዲፈጥሩ ይረዳል። የመደበኛ ኢንክርፕሽን ቮሊውም ሳጥን ፓስዋርድ እንዲያስረክቡ ቢገደዱ ይህ ምርጫ ይረዳዎታል።

Digital Security Guideline For HRCo 19

6. በዚህ ደረጃ የፋይሉ መያዣ የት እንዲፈጠር እንደሚፈልጉ ይምረጡ፡፡
• የ “VeraCrypt” መያዣ በዩኤስቢ ፍላሽ ዲስክ ፣ በኤክስርናል ሃርድ ድራይቭ ላይ ወይም እንደ
ዴስክቶፕ ወይም ሰነድ ያሉ በኮምፒተርዎ ሊፈጠር ይችላል፡፡ ይህ ማለት የፋይሉ መያዣ እንደማንኛውም መደበኛ ፋይል ሊንቀሳቀስ ወይም ሊሰረዝ ይችላል ፡፡ እያንዳንዱ ፋይል መያዣ ከፋይል ቅጥያ ጋር የፋይል ስም አለው። የፋይሉ ቅጥያው ፋይል፤ ፋይልዎ ምን ዓይነት ምልክት (Icon) ሊኖረው እንደሚችል እንዲመርጡ ያስችልዎታል። ለዚህ መመሪያ የምንጠቀምበት ፋይል ቅጥያ .mp3 ነው። ይህም በፋይል ስም HRCO የተዘገበ የድምፅ ፋይል ቅጥያ ነው፡፡ ሙሉው የፋይል ስም HRCo.mp3 ነው። ማንኛውም ይህን ፋይል የሚያይ ሰው የሚያስበው የድምፅ ፈይል መሆኑን እንጂ ኢንክሪፐትድ ፋይል ሳጥን መሆኑን ማንም

7. የኢንክሪፕሽን አማራጭ የኢንክሪፕሽን ስልተ ቀመር እንዲመርጡ ያስችልዎታል። ለመመሪያው ነባሪውን
የምስጠራ ስልተ ቀመር ይምረጡ።

20 Digital Security Guideline For HRCo

8. ሊፈጥሩት የሚፈልጉትን የፋይሉ መያዣ መጠን ያስገቡ፡፡ ለዚህ መመሪያ 1 ጂቢ ፋይል መያዣ
ፈጥረናል። ይህ ማለት 1ጂቢ መጠን ያለው ኢንክሪፐት የሆነ ዳታ በሳጥን ውስጥ ማስቀመጥ ያስችለናል ማለት ነው። አንደሚፈልጉት መጠን መፍጠር ይችላሉ።

Digital Security Guideline For HRCo 21

9. በመቀጠል የይለፍ ቃልዎን ያስገቡ ፡፡ የይለፍ ቃልዎ ረጅም እና በልዩ ቅመራዎች የተገነባ መሆን አለበት ፡፡
በተጠቀሰው መስክ ላይ የይለፍ ቃልዎን እንደገና መተየብዎን አይርሱ። ከዚያ የሚቀጥለውን ይጫኑ::

10. በቀጣዩ ሣጥን ላይ ቢያንስ 30 ሰከንዶች ያህል የማውዞን ከርሰር ያንቀሳቅሱ።የማውስ ከርሰሩን በይበልጥ ባንቀሳቀሱት መጠን ፋየሉ ጠንካራ እየሆነ ይመጣል። ሳጥኑን ለመፍጠር ፎርማት (Format)ን ይጫኑ ፡፡

11. አሁን የፋይል መያዣ ሳጥኑን በተሳካ ሁኔታ ፈጥረዋል ፡፡ ‹OK›ን ተጭነው ከዲያሎግ ቦክሱ መውጣትዎን
ያረጋግጡ፡፡

Digital Security Guideline For HRCo 23

12. የፈጠሩትን የፋይል መያዣ ለማግኘት ከስታርት ዊነዶውስ ሜኑ VeraCryptን ማስጀመር አለብዎት፡፡
የዲያሎግ ሳጥኑ አንዴ ከታየ ከዝርዝር ውስጥ የድራይቭ ፊደል ይምረጡ ፡፡ ይህ የVeraCrypt መያዣ የሚቀመጥበት ድራይቭ ፊደል ነው ፡፡ ለዚህ መመሪያ ድራይቭ ፊደል T መርጠናል፡፡ የፈጠሩጥን ፋይል ሲመርጡ በተራ ቁጥር 6 ላይ የፈጠርነውን ፈይል ቦታ ያስታውሱ፤ የፈጠርነው የፋይል ሳጥን ስም HRCo ሲሆን የፌይል ቅጥያው mp3 ነው፡፡ ፋይልን በምንመርጥበት ጊዜ የፋይሉ ስም እና የፋይሉ መያዣ የተፈጠረበትን ቦታ ማስታወስ አለብን ፡፡ “Select File”ይጫኑ።

13. የፋይሉን መያዣ ፈልገው ያግኙ ፣ በእኛ ሁኔታ ፣ HRCo የሚል የድምፅ ፋይል ነው። Open የሚለውን
ይጫኑ።

14. የፋይሉን መያዣ ፈልገው ያግኙ ፣ በእኛ ሁኔታ ፣ HRCo የሚል የድምፅ ፋይል ነው። Open የሚለውን
ይጫኑ።

Digital Security Guideline For HRCo 25

15. ደረጃ 9 ላይ ያስገቡትን የይለፍ ቃልዎን ይጻፉ እና “OK.”ን ይጫኑ፡፡

26 Digital Security Guideline For HRCo

16. ለዚህ መመሪያ የፋይል ሳጥኑን የከፈትነው እንደ T ድራይቭ ነው። በቨርቹዋል ዲስክ Tን ደብል ክሊክ በማድረግ ፋይሉን ይከፍቱ፡፡ በዚህ ዲስክ ላይ ማንኛውንም ስራዎን፣ ዳታዎን እና ፈይሎን በማስቀመጥ ደህንነቱን መጠበቅ ይችላሉ።

በፈይል ሳጥን ውስጥ ስራዎን ሰርተው ከጨረሱ በኋላ የፋይል ሳጥኑን “Dismount” ማድረግዎን እንዳይረሱ። ኢንክሪፕትድ የተደረገውን የፋይል ሳጥን መጠቀም ሲፈልጉ ከላይ እንደተዘረዘረው Mount ማድረግና የይለፍ ቃልዎን ማስገባት አለቦት።

6 መሰረታዊ የስማርት ፎን ደህንነት ማቀናበሪያ

በኢትዮ ቴሌኮም የቅርብ ጊዜ ዘገባ መሠረት በመላው ኢትዮጵያ ከ12 ሚሊዮን
በላይ ሰዎች ስማርትፎን የሚጠቀሙ ሲሆን አብዛኛዎቹ ተጠቃሚዎች የ Android OS ደንበኛ ናቸው ፡፡

ሁሉም ስማርት ስልኮች የተሰሩት እያንዳንዱ እንቅስቃሴያችንን ለሌላ ወገን እንዲናገሩ ተደርገው ነው። ለማን መልእክት እንደምንልክ፣ እንደምንደውል እኛ
የመሳሰሉት። በዚህ ምክንያት ስማር ስልኮች መያዝ ሰላይ በኪስ የዞ እንደመሄድ ሊቆጠር ይቻላል። ነገር ግን ሰምርት ስልኮችን መጠቀም የትየለሌ ጥቅሞች አሉት።
ይህ መመሪያ ስማርት ስልኮችን የደህንነት ስጋት አስወግደን እንዴት መጠቀም እንዳለብን ይነግረናል።

የአንድሮይድ ስልኮችን በጥንቃቄ ለመጠቀም፡
1. የአንድሮይድ መሳሪያዎትን ቦታ መጠቆሚያ (device location) ያጥፉ።
2. ኢንድ ቱ ኢንድ ኢንክሪፕሽን የሚጠቀም የመልእክት መለዋወጫ መተግበሪያ ተጠቀሙ። ለመልእክት
መለዋወጫና ለስልክ ጥሪ የሚጠቀሙት መተግበሪያ ከኦፕን ሶርስ ሶፍትዌር የተገኘ መሆኑን እርግጠኛ ይሁኑ። ጥንቃቅ ለተሞላበት መልእክትና ስልክ ልውውጥ ከጎግል ፐለይ ወይም ከአፕል መደብር ላይ ሲግናል ፕራይቬት ሜሴንጀርን እና ዋየር ሴኪውር ሜሴንጀር መተግበሪያዎችን ያውርዱ። ከጎግል ፐለይና ከአፕል ስቶር የሚያወርዱት መተግበሪያ የተረጋገጡና ትክክለኛ።
3. የአንድሮይድ ስልክ ሲጠቀሙ ሚቀጥሉትን ንኡስ ርእሶች ይተግብሩ

28 Digital Security Guideline For HRCo

6.1 ጠንካራ የመልእክት አና የስልክ ልውውጥ መተግበሪያዎች።

ሲግናል ፕራየቬት ሜሴንጀር ነፃና ኦፕን ሶርስ መተግሪያና ኢንድ ቱ ኢንድ ነክሪፕሽን የሚጠቀም መተግበሪያ ነው።

ሲግናል፡
• ኢንድ ቱ ኢንድ ኢንክሪፕሽን የቪዲኦ እና የአጭር ፅሁፍ መልእክት ለውውጦችን ያስችላል፤
• ሰነድ ማጋራት ይችላል
• መልእክት አንዲያጠፋ ማድረግ የቻላል
• በይለፍ ቃል መዝጋት ይቻላል
• በላፕቶፕ እና ሌሎች መሳሪያዎች ላይ መጠቀም የቻላል።
• በላፕቶፕ እና ሌሎች መሳሪያዎች ላይ መጠቀም የቻላል።

ዋየር ሴኪውር ሜሴንጀር፡ ሲግናል አካውንት በስልክ ቁጥር መፍጠር ሲያስችል ዋየር
ግን በኢሜል አካውንት መፍጠር ይቻላል።

ዋየር፡
• ኢንድ ቱ ኢንድ ኢንክሪፕሽን የቪዲኦ እና የአጭር ፅሁፍ መልእክት ለውውጦችን ያስችላል፤
• ሰነድ ማጋራት ይችላል
• መልእክት አንዲያጠፋ ማድረግ የቻላል
• በላፕቶፕ እና ሌሎች መሳሪያዎች ላይ መጠቀም የቻላል።
• ተጠቃሚዎች ዋየርን ከጎግል መደብር ወይም ከአፕል መደብር ማውረድ ይችላሉ።
• ተጠቃሚዎች ከተለያዩ ብዙ የዋየር አካውንቶችን መጠም ይችላሉ፤ መውጣትም መግባትም የችላሉ።

Digital Security Guideline For HRCo 29

6.2 ስልክን ኢንክሪፕሽን
የአፕል ስልኮች ሲሰሩ የይለፍ ቃል እስከገባባቸው ድረስ ኢንክሪፐትድ የሆኑ ሲሆን፤ የአንድሮየድ ስልኮች ግን ሴቲንግ ውስጥ በመሄድ የዲቫይስ ኢንክሪፕሽንን ON ማረግ አለብን

• የአንድሮይድ ስልክዎን ኢንክሪፐት ለማድረግ የሚቀጥለውን መመሪያ ይከተሉ፡ ወደ Setting → Security → በመሄድ Encrypt Phone → የሚለውን በመንካት ፓተርን ወይም የይለፍ ቃል ያስገቡ። (ከፓተርን የልቅ የይለፍ ቃል መጠቀም ይመከራል) ለበለጠ ደህንነት የስልኮ ሲስተም ጊዜውን የዋጀ (Update) ማረግ አለቦት።

30 Digital Security Guideline For HRCo

6.3 የሰርከም toolsንሽን መሳሪያዎች

የበይነመረብ እገዳን ለመዋጋት እና ለአስተማማኝ የኦንላየን ግንኙነቶችን እንደ ሳይፎን (Psiphon) እና Orbot ያሉ የማለፊያ መሣሪያዎችን እንዲጠቀሙ ይመከራል።

ሳይፎን-Psiphon በስልክዎ ወይም ላፕቶፕዎ ላይ ከጫኑ ኢንትርኔት ላይ የማያደርጉት ግንኙነት ሙሉ በሙሉ ኢንክሪፐት የተደረገ ነው። ሳየፎንን ከጎግል ፕለይ ወይም ከአፕል ስቶር አውርደው መጠቀም ይችላሉ። ሳየፎን የተሰራው የኢንተርኔት አፈናን ለመከላከል ሲሆን፤ በመንግስት የተዘጉ መተግበሪያዎች እና ድረ ገፆችን በሳይፎን መጠቀም የቻላል። ሳይፎንን በአማርኛ ቋንቋ መጠቀም ይቻላል።

Orbot – ኦርቦት የበይነ መረብ የኢንተርኔት ስለላን በመከላከል የትራፊክ ፍሰትን ኢንክሪፕት
የሚያረግ ነው። ኦርቦትን ከwww.torproject.org ወየም ከጎግል ፐለየ ስቶር ማውረድ ይችላሉ።

RiseUp VPN-ራይዝአፕ ቪፒኤን: – የኢንተርኔት አፈናን ለመከላከል የሚጠቅም መተግበሪያ ነው። ሳንሱር እንዳያልፍ እና የበይነመረብ ትራፊክዎን በስልክዎ ላይ ለማመስጠር ያስችልዎታል፤ ከጎግል ፐለየ ስቶር ማውረድ ይችላሉ።

6.4 DuckDuckGo ምንድነው

ደክደኮ – በጣም ደህንነቱ የተጠበቀ ማሰሻ ፕሮግራም እና መፈለጊያ ማሽን ነው። ይህ የፍለጋ ማሽን ሙሉ በሙሉ ኢንክሪፕትድ እና ፍለጋዎን ውጤት ወደ ሌላ ወገን የማይልክ መፈለጊያ ማሽን ነው። ደክደክጎን በማንኛውም ማሰሻ ይም በራውዘር ላይ በመተየብ – www.duckduckgo.com መጠቀም ይችላሉ ወይም የደክደጎን ብራውዘር ከጎግል ስቶር ላይ በማውረድ መጠቀም ይችላል።

Digital Security Guideline For HRCo 31

6.5 ለደህንነት ካሜራ – ካሜራ V ጫን

ኢንክሪፕት የተደረገ እና በይለፍ ቃል መቆለፍ የሚቻል ካሜራ መተግበሪያ ነው፡፡ ከስልክዎ የሚያነሷቸውን ሁሉንም ቪዲዮዎች እና ፎቶዎች ኢንክሪፕት ለማድረግ ይጠቅማል፡፡ የሰብአዊ መብት አራማጆች፡፡ በዚህ ዐውደ-ጽሑፍ ካሜራ V ለሰብአዊ መብት ተሟጋቾች በዕለታዊ መሠረቶቹ ውስጥ እንዲጠቀሙበት በጣም የሚመከር መተግበሪያ ነው ፡፡ ካሜራቪን ከ google play መደብር ማውረድ ይችላሉ።
7 ደህንነቱ የተጠበቀ የEMAIL ግንኙነት

ደህንነቱ የተጠበቀ ኢሜል አካውንት የማህበራዊ ሚድያ አካውንቶን፣ የባንክ አገልገሎት የይለፍ ቃሎን እና የተለያዩ የኦንላይን አገልሎቶችን ደህንነት ለማስጠበቅ
የመጀመሪያው እርምጃ ነው። ብዙ ጥቃቶች ኢሜሎችን ኢላማ ያደረጉ ሲሆን በጣም የሚታወቀው የተጠቃሚውን ግላዊ መረጃ የሚጠይቅ የፊሺንግ ኢሜል
ጥቃት አይነት ነው። ይህ የጥቃት አይነት ትክክለኛ ድርጅትን ወይም ሰውን በማስመሰል የተለያዩ መለያዎቾን እንዲልኩ በማረግ የሚደረግ ጥቃት ነው። ይህን
ለመከላከል የኢሜል መልእክቱ ከትክክለኛ ሰው ወይም ድርጅት መላኩን ማረግገጥ ተገቢ ነው።

በተጨማሪም ኢሜልዎ ጥቃት እንደይፈፀምበት ኢንድ ቱ ኢንድ ኢንክሪፕሽን የሚጠቀም የኢሜል አገልግሎት መጠቀም አለብዎት። የሚቀጥሉት አራት ተግባራት የኢሜል አጠቃቀምዎን የጨምራሉ።

32 Digital Security Guideline For HRCo

7.1 ለጂሜል አድራሻዎ ሁለት የአረጋጋጭ ማረጋገጫ (2fa) ያዋቅሩ-
በጂሜይል በኩል የሚመጡ ወይም የሚሄዱ ኢሜይሎች በጣም ደህንነቱ የተጠበቀ ኢንክሪፕትድ የሚጠቀም
ነው። ከዚህም በተጨማሪ ባለሁለት ደረጃ ማረጋገጫን ማዋቀር ይችላሉ ፡፡ በዚህ አገናኝ (this link) በለሁለት
ደረጃ ማረጋገጫ (two-factor authentication) ለማቀናበር ከስር ይከተሉ፤

2FAን በሶስት መንገዶች ማዋቀር ይችላሉ ፡፡ በጣም የተለመደው በጽሑፍ መልእክት በኩል ኮድ ማግኘት ነው፡፡ ለእርሶ የሚሆነውን መንገድ መምረጥ የችላሉ።

Digital Security Guideline For HRCo 33

7.2 Riseup ራይዝ-አፕ

ራይዝአፕ ማለት የሆስቲንግና የኢሜል አገልግሎቶችን የሚሰጥ ደህንነቱ የተጠበቀ ርብራብ ያለው ግንኑነት
የሚፈቅድ አገልግሎት ነው። የራይዝ አፕ ኢሜልን መጠቀም የሚፈልጉ ግለሰቦች ቀደም ብሎ ይህን አገልግሎት ይጠቀም ከነበረ ሰው ጥቆማ ወይም ግብዧ ያስፈልገዋል። እባክዎን ይህንን አገልግሎት ለማግኘት ከፈለጉ የዲጅታል ደህንነት እውቀት ያለውን ሰው ያማክሩ።

ራይዝአፕ እነዚህን አገልግሎቶች ያቀርባል፡-
• ወደ አከውንትዎ መግቢያ መረጃዎን እና ኢሜሎችን ኢንክሪፕትድ በሆነ መንገድ ያስተላልፉ።
• ደህንነቱ የተጠበቀ የቡድን ኢሜይል ግንኙነቶችን ይደግፉ።
• ኤተርፓድ (EtherPad) ተብሎ የሚጠራ የሰነድ አርትኦት አገልግሎት ያቀርባል፡፡
• የግብዣ ኮድን (request account) አንዴ ካገኙ በኋላ መለያ መጠየቅ ይችላሉ ፡፡
• ሰነዶችን ደህንነቱ በተጠበቀ ሁኔታ ለማጋራት ይፈቅድልዎታል፤ Share Riseup
• ራይዝአፕ ቪፒኤን የኢንተርኔት ግንኑነት ተራፊክን ኢንክሪፐት ያረጋል (RiseUpVPN)

7.3 Tutanota Mail – ቱታኖታ ሜል

ቱታኖታ ሜይል ነፃ እና ኦፕን ሶርስ የሆን የኢሜል አገልግሎት ሰጪ ነው፡፡ በቱታኖታ እያንዳንዱ ግንኙነት ኢንክሪፐት የተደረገና ደህንነቱ የተጠበቀ ነው።

7.4 ProtonMail

እንደ ቱታኖታ እና ራይዝአፕ ፣ በፕሮቶልሞአል በኩል የሚደረጉ ሁሉም ግንኙነቶች ኢንክሪፕት ያተደረጉ ናቸው።
የላኩት ኢሜል ከተወሰነ ቀናት በኋላ እንዲጠፋ የሚያስችል አገልግሎት አለው፤ ኢንክሪፕትድ የሆኑ ኢሜይሎችን
የፕሮቶን ኢሜል አገልግሎት ተጠቃሚ ላልሆኑ መላክ ያስችላል። የበለጠ መረጃ በሚቀጥለው ማስፈንጠሪያ
ያገኛሉ https://protonmail.com/

34 Digital Security Guideline For HRCo
8 በWIFI ላይ ደህንነትዎን እንዴት
መጠበቅ ይችላሉ?

በካፌዎች፣ የገቢያ አዳራሾች ፣ ሆቴሎች ፣ አውሮፕላን ማረፊያ ወዘተ
የመሳሰሉት በሕዝባዊ ቦታዎች ያሉ የኢንተርኔት አገልግሎቶች ደህንነታቸው የተጠበቀ አይደለም። ይሄ ማለት ከላይ በተጠቀሱ ቦታዎች ላይ ያሉ ዋይ ፋይ ጋር ሲገናኙ የዋይፋዩ አስተዳደር (network administrator) የኦንላይን ግንኙነታችሁም ማየት የችላል። እንደዚህ አይንት አገልግሎቶችን መጠቀም ከፈለጉ ከስር ያሉትን መመሪያዎች ይተግብሩ፡

• የእርስዎን ዊንዶውስ ፋየርዎልን ሁሌም ያስጀምሩ።
• ቪፒኤን ይጠቀሙ
• የግል መረጃዎን የሚያከማቹና የሚጠይቁ የኦንላይን አገልግሎቶችን
አይጠቀሙ ፡፡
• የኢንክሪፐሽን ፕሮቶኮልን (HTTPS) የሚጠቀሙ ድረ ገጾችን ብቻ ይጠቀሙ።
• በብራውዘሮዎ ላይ HTTPs Only ቅጥያ መተግበሪያዎችን ይጠቀሙ።